Symboolpolitiek

Deze weken mogen nabestaanden van de vliegramp met de MH-17 hun schrijnende verhaal vertellen tegenover het hof. Velen maken gebruik van dit spreekrecht, hetzij in de rechtszaal of, in geval ze zich op afstand bevinden, door middel van een videoboodschap. Weer anderen laten een advocaat hun emotionele verhaal vertellen. Hoe dan ook, op indringende wijze beschrijven nabestaanden het verdriet dat hen zo plotseling overviel. Sommigen claimen zelfs dat pas wanneer de schuldigen aangewezen en bestraft worden, ze ‘eindelijk dit verschrikkelijke hoofdstuk kunnen afsluiten'. Er heerst kennelijk nog steeds erg veel verontwaardiging en verdriet. In een kwaliteitskrant las ik zelfs dat een rechter tijdens de serie toespraken tranen in haar ogen kreeg, wat ik opmerkelijk vind, althans bij iemand in een functie waarin de ratio bepalend hoort te zijn. Het zal aan mij liggen, maar ik begrijp niet wat het (op deze schaal) persoonlijk uiten van leed onder nabestaanden, te maken heeft met een goede rechtsgang.

De ramp voltrok zich in 2014 boven het oostelijke deel van Oekraïne doordat de bemanning van een raketinstallatie zich gruwelijk vergiste. Ze dachten op hun radar een vijandelijk vliegend object waar te nemen. Helaas bleek het een verkeersvliegtuig te zijn dat niets had uit te staan met de gaande strijd tussen het reguliere Oekraïense leger en de separatisten die zich inzetten voor afsplitsing met Kiev. Het is geen geheim dat de laatsten hierin op schimmige wijze worden bijgestaan door Moskou. Dat laatste lijkt mij echter voor de nabestaanden van MH-17 niet zo heel relevant, want maakt het echt veel uit welke onbekende per abuis je geliefden de dood injaagt? Bovendien, wie was hier de grootse boosdoener? Degene die op de knop drukte, de radarspecialist, de dienstdoende commandant, het Kremlin, Poetin, de vliegtuigmaatschappij die over oorlogsgebied vloog? Maar vooral ook: helpt dit alles nu echt bij de acceptie van het verlies van dierbaren?
Maar goed, mijn logica is niet sluitend, dus dat terzijde. Waar het in mijn ogen wél om draait, is de vraag of het neerhalen van MH-17 een misdaad of een ongeluk was. Alles wijst - ondanks alle beschuldigingen - op het laatste. Een enorme stommiteit was het, een blunder in een oorlogssituatie. Op slagvelden is dat helaas schering en inslag. Ook Westerse legers grossier(d)en hierin.
Het blijft mij daarom verbazen dat nabestaanden nu, na al die jaren, gefaciliteerd worden hun verdriet en gemis te uiten tegenover de rechtbank, maar misschien nog wel meer dat zovelen hiervoor inderdaad achter de microfoon of voor de camera kruipen. Oké, het is fijn je hart te kunnen luchten - het scheelt een loopje naar de therapeut. Bovendien genereert het aandacht, een niet te onderschatten factor in de huidige tijd. Maar – mijn hoofdvraag – wat moet een rechter hiermee? Subvraag 1: Hoe groot is de rol van smart in de rechtszaal? Subvraag 2: Geven deze voordrachten antwoord op de vraag of de ramp met de MH-17 moord was, of vergismoord of dood door vergissing? Meer dan subtiele verschillen.
Toegegeven, ik ben niet thuis in de rechtspraak; het ontbreekt mij domweg aan juridische kennis. Maar mocht het uiten van verdriet er toch toe doen in een strafproces, dan weet ik er nog wel eentje.

Sinds de smartphone in het straatbeeld verscheen, zijn zeer velen slachtoffer geworden doordat verkeersdeelnemers druk-druk-druk waren met hun mobieltje. De afgelopen twee decennia leidde dat tot talloze doden en gewonden waarvan sommigen tot levenslange invaliditeit zijn veroordeeld. (Volgens de Nederlandse Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid betreft het jaarlijks circa 600 doden of ziekenhuisgewonden.) De schuldigen hadden natuurlijk nooit de intentie dit leed te veroorzaken, maar hun neurotische smartphonegedrag besliste helaas ander. Aan dit gesmoes hebben nabestaanden natuurlijk geen enkele boodschap; zij moeten verder zien te leven nadat hun dierbaren uit het leven zijn gerukt of anders levenslang gekluisterd aan bed of rolstoel. En dat door stommiteit van derden. Worden de 'mobieltjesverslaafde' overtreders voor een tribunaal gedaagd? Worden de talloze nabestaanden van verkeersslachtoffers ook gefaciliteerd om en masse hun verdrietige verhaal voor de rechter te houden? (Zou overigens een aardig alarmsignaal afgeven.) Wordt er een monument opgericht voor hen die omkwamen door gebruikers van iPhones, Samsungs en Huawei's? Natuurlijk niet, het zou ook ietwat overdreven zijn, maar dit soort zaken vinden wel plaats naar aanleiding van MH-17. Best vreemd eigenlijk, want die ramp vond alweer zeven jaar geleden plaats, terwijl de kanker van de appende, swipende of babbelzieke verkeersdeelnemer voortwoekert terwijl ik zweterig dit lapje proza zit te typen.

Ik vrees dat het verschil tussen de MH17-doden en het voortdurend groeiende aantal mobieltjes-slachtoffers een politieke is, misschien ook vanwege de schimmige Russische inbreng. En in de politiek zijn symbolen nu eenmaal belangrijker dan feiten. Het verklaart de recentelijke facilitering van emotionele en ontroerende toespraken van nabestaanden van het bij vergissing neergeschoten verkeersvliegtuig boven Oekraïne. En dát binnenin een gerechtshof waar, nogmaals, de ratio behoort te regeren. Terwijl buiten de muren van deze zelfde rechtszaal zovelen als zombies over hun mobieltjes gebogen door het leven gaan, menigeen als verkeersdeelnemer, met alle gevolgen van dien. 

Hoe we vanwege die ene begane stommiteit heel theatraal alle registers opentrekken. Terwijl we over een andere - die met de dag meer leed aanricht - de schouders lijken op te halen.